100 lat temu zamordowano prezydenta RP Narutowicza

100 lat temu zamordowano Gabriela Narutowicza

100 lat temu zamordowano Prezydenta RP Gabriela Narutowicza

16 grudnia 1922 roku w warszawskiej galerii „Zachęta” zamordowano ówczesnego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza. Dziś mija 100 lat od tego wydarzenia, dlatego wspominamy sylwetkę wybitnego Polaka, który zginął kilka lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Reklama

Kim był Gabriel Narutowicz

Gabriel Narutowicz urodził się 17 lub 29 marca 1865 w Telszach, na terenach ówczesnego Imperium Rosyjskiego. Przyszły prezydent był inżynierem hydrotechnikiem, elektrykiem, profesorem Politechniki w Zurychu, następnie w latach 1920-1922 ministrem robót publicznych, a od 28 czerwca do 14 grudnia ministrem spraw zagranicznych. Był też wolnomularzem. Jego zaprzysiężenie przez Zgromadzenie Narodowe na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej odbyło się już 11 grudnia 1922. Gabriel Narutowicz pełnił rolę Prezydenta RP tylko przez pięć dni. 16 grudnia został zastrzelony przez zamachowca w czasie wizyty w galerii „Zachęta”.

Pochodzenie i edukacja przyszłego prezydenta

Pochodził ze Żmudzi, z tamtejszej szlachty herbu własnego. Ojciec, Jan Narutowicz – pełnił urząd sędziego powiatowego ziemskiego. Matką Gabriela Narutowicza była Wiktoria ze Szczepkowskich, która była kobietą wykształconą i zafascynowaną filozofią oświecenia. W latach 1887–1891 studiował na Politechnice w Zurychu. Był konstruktorem oraz inżynierem, zyskał też sławę jako pionier elektryfikacji Szwajcarii. Kierował budową wielu hydroelektrowni w Europie Zachodniej. W 1907 został profesorem na Politechnice w Zurychu, gdzie pełnił również funkcję dziekana.

Zaangażowany w sprawy polskie

W czasie studiów w Zurychu pomagał Polakom, ściganym przez carat. Związany był też z emigracyjną partią „Proletariat”. W czasie I wojny światowej brał udział w pracach Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, należał do stowarzyszenia La Pologne et la Guerre w Lozannie. Wtedy też zbliżył się do koncepcji realizowanych przez Józefa Piłsudskiego. We wrześniu 1919 roku, na zaproszenie polskiego rządu, przybył do kraju, gdzie aktywnie zaangażował się w odbudowę odrodzonego po rozbiorach państwa polskiego.

Reklama

Kariera polityczna

W 1920 objął tekę ministra robót publicznych i pozostał na tym stanowisku do 1922 roku. Jako minister robót publicznych wykorzystywał swoje bogate doświadczenia z pracy w Szwajcarii. Następnie, w czerwcu 1922 r. został ministrem spraw zagranicznych. W wyborach w 1922 poparł Unię Narodowo-Państwową, związaną z Józefem Piłsudskim. Po przegranych wyborach parlamentarnych Gabriel Narutowicz dalej pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych, a wysunięcie w grudniu jego kandydatury na prezydenta było dla niego dużym zaskoczeniem.

Jak Gabriel Narutowicz został Prezydentem

Kandydowanie odradzał mu nawet Józef Piłsudski. Początkowo zamierzał odmówić, jednak ostatecznie przyjął propozycję złożoną mu przez działaczy PSL „Wyzwolenie”. O wyborze Gabriela Narutowicza przesądziły głosy lewicy, mniejszości narodowych oraz PSL „Piast”, które poparło go, wbrew oczekiwaniom, w ostatniej turze głosowania. Narutowicz został pierwszym prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP Gabriel Narutowicz został kawalerem Orderu Orła Białego, a także kawalerem Wielkiej Wstęgi Orderu Odrodzenia Polski. Zwycięstwo Narutowicza było bardzo dużym zaskoczeniem dla prawicy, która spodziewała się, że bez problemu dojdzie do wyboru jej kandydata – hrabiego Maurycego Zamoyskiego. Zaraz po wyborze Narutowicza, warszawska młodzież związana z Narodową Demokracją zorganizowała demonstrację, w której pod hasłami „Precz z Narutowiczem”, „Precz z wybrańcem Żydów” nawoływała do oprotestowania wyborów.

Dlaczego zamordowano Prezydenta RP

Napastliwą kampanię prasową przeciwko Narutowiczowi rozpętały endeckie gazety, zarzucając mu zdobycie urzędu dzięki głosom mniejszości narodowych. Demonstrantów poparł sympatyzujący z nimi generał Józef Haller, którego prawica podczas manifestacji witała okrzykami „Niech żyje Haller, prezydent Polski”. Podczas demonstracji wznoszono również okrzyki na cześć Benita Mussoliniego.

Reklama

Sytuacja, w której kreowano go na główną postać lewicy, nie odpowiadała Narutowiczowi. Kandydatem PSL „Wyzwolenie” został raczej przez przypadek. Gabriel Narutowicz próbował odciąć się od ataków prawicy. W pierwszych dniach po zaprzysiężeniu spotkał się z przedstawicielami chadecji i kardynałem Aleksandrem Kakowskim. Liczył się z niemożliwością powołania w Sejmie rządu większościowego. Jego ukłonem w stronę prawicy było zaproponowanie teki ministra spraw zagranicznych swojemu kontrkandydatowi Maurycemu Zamoyskiemu.

Narutowicz, mimo ustania protestów 12 grudnia 1922 roku, wciąż otrzymywał listy z pogróżkami. Eskalacja agresji sięgnęła zenitu 16 grudnia, kiedy podczas wizyty w galerii „Zachęta”. Narutowicz został zastrzelony przez powiązanego z endecją malarza Eligiusza Niewiadomskiego. Urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriel Narutowicz pełnił przez pięć dni. Uroczystość pogrzebowa Narutowicza odbyła się 19 grudnia 1922 roku, natomiast Niewiadomskiemu wytoczono proces o zamach na godność prezydenta Polski, zakończony wydaniem wyroku śmierci.

autor: KZ | 16.12.2022

źródło: wikipedia.org

tagi: Aktualności, Kultura, Styl życia