Jak po rozbiorach rodziła się niepodległa Polska. Święto Niepodległości 11 listopada

Już od ponad 100 lat Polska obchodzi święto swojej niepodległości, uzyskanej po I wojnie światowej, w listopadzie 1918 roku. Po 123 latach zaborów: pruskiego, austriackiego i rosyjskiego, znów staliśmy się wolnym narodem, posiadającym swoje państwo.

Reklama

III rozbiór Polski

24 października 1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii (imperium Habsburgów) uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, III rozbiór Rzeczypospolitej. Rosja otrzymała największy powierzchniowo obszar, przypadły jej wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu, czyli ok. 120 tys. km². Na zabranych terenach utworzono gubernie: wołyńską, grodzieńską, mińską oraz litewską z siedzibą w Wilnie.

Austria otrzymała tereny najliczniej zaludnione. Jako główny inicjator ostatniego rozbioru, a także w ramach rekompensaty za straty w wojnie z Francją, imperium Habsburgów zajęło Lubelszczyznę, zaanektowano także część Małopolski z Krakowem, część Mazowsza i Podlasia. Prusom przydzielono pozostałą część Mazowsza z Warszawą, część Podlasia i Litwy. Ponadto Prusy zajęły 2230 km² województwa krakowskiego, zwanego odtąd w Prusach Nowym Śląskiem (Neu Schlesien). Co ciekawe, jedynie Imperium Osmańskie nie uznało nigdy rozbiorów Polski.

Życie Polaków pod zaborami

Rozbiory spowodowały, że Polacy znaleźli się w granicach trzech państw różniących się prawem, językiem, zwyczajami i gospodarką. Kongres wiedeński zmienił granice zaborów, ale utrwalił ten podział na ponad sto lat.

Zabór rosyjski

W zaborze rosyjskim, po powstaniu listopadowym w 1831 r. nastąpiła częściowa rusyfikacja szkół i likwidacja uczelni, wprowadzono rosyjskie przepisy prawne, miary, wagi i walutę, a także zlikwidowano odrębną armię Królestwa Polskiego.

Reklama

Po powstaniu styczniowym, które miało miejsce w 1864 r. nastąpiła pełna rusyfikacja szkół, język rosyjski stał się obowiązkowy i zakazano rozmów w języku polskim. Wskutek nieudanego zrywu Polaków, całkowicie zlikwidowano odrębność Królestwa, panował rosyjski ustrój administracyjny, wprowadzono rosyjskie nazwy geograficzne. Przy okazji odbierano prawa miejskie w ramach represji popowstaniowych. W rolnictwie panował feudalizm i było ono głęboko zacofane. Jednocześnie, powstały wtedy duże ośrodki przemysłowe w Łodzi.

Zabór pruski

W zaborze pruskim, obejmującym Pomorze i Wielkie Księstwo Poznańskie, już w pierwszej połowie XIX wieku dążono do unifikacji ziem polskich z resztą państwa pruskiego. Po zjednoczeniu Niemiec nastąpiła intensywna germanizacja poprzez ograniczenie użycia języka polskiego w życiu publicznym. Polaków nie mających niemieckiego obywatelstwa po prostu wysiedlano lub zniechęcano do pozostawania w granicach państwa niemieckiego, poprzez przepisy ograniczające budowę domów. Zgermanizowano szkolnictwo i prowadzono intensywną walkę z kościołem. Jednocześnie, był to najbogatszy z zaborów, oparty na przemyśle w okręgu poznańskim, z nowoczesnym rolnictwem i wysoką, na tamte czasy, kulturą pracy. Jednak, działania przeciwko polskim chłopom poprzez rugi pruskie, spowodowały masową emigrację do Ameryki.

Zabór austriacki

Tzw. Galicja, w pierwszej połowie XIX wieku dążyła do unifikacji ziem polskich z resztą państwa austriackiego. W wyniku stłumionego w 1846 roku powstania krakowskiego, do Austrii włączono Wolne Miasto Kraków. Od 1867 w ramach Austro-Węgier funkcjonowała autonomia galicyjska, czyli Księstwo Galicji i Lodomerii. Na terenach tych obowiązywał język polski w administracji, sądownictwie i szkolnictwie. Funkcjonowały autonomiczne instytucje jak Sejm Krajowy, Wydział Krajowy i Rada Szkolna Krajowa, co umożliwiało rozwijania się polskich organizacji i ugrupowań politycznych. Jednakże był to najbiedniejszy z zaborów, rolnictwo było zacofane technicznie, wieś była przeludniona. Przemysł praktycznie nie funkcjonował. Uwłaszczenie chłopów w nastąpiło dopiero w 1848, a bieda spowodowała masową emigrację do Ameryki.

Reklama

11 listopada Narodowym Świętem Niepodległości

To właśnie w listopadzie 1918 roku państwo Polskie po raz pierwszy od 1795 roku powróciło na oficjalne mapy świata i odzyskało swoją suwerenność po 123 latach zaborów. Współcześnie upamiętniające ten fakt państwowe Narodowe Święto Niepodległości obchodzone jest 11 listopada, w rocznicę przekazania władzy wojskowej Józefowi Piłsudskiemu. Warto jednak pamiętać, że kilka dni wcześniej, w nocy z 6 na 7 listopada w Lublinie powstał rząd Ignacego Daszyńskiego, powołany przez działaczy lewicy niepodległościowej. Następnie, 10 listopada na dworzec główny w Warszawie z Berlina przybył Józef Piłsudski, zwolniony z więzienia w Magdeburgu. Został powitany przez regenta, księcia Zdzisława Lubomirskiego, zaś generał-gubernator Hans von Beseler formalnie przekazał władzę Radzie Regencyjnej.

Naczelny Dowódca Wojsk Polskich

11 listopada Rada Regencyjna zwierzchnią władzę nad wojskiem przekazała Józefowi Piłsudskiemu i mianowała go naczelnym dowódcą wojsk polskich. Tego samego dnia oswobodzono Warszawę od Niemców. Następnie, po pertraktacjach Piłsudskiego z Centralną Radą Żołnierską wojska niemieckie zaczęły wycofywać się z Królestwa Polskiego. W ciągu 7 dni ewakuowano ok. 55 tys. żołnierzy niemieckich. 16 listopada Piłsudski wysłał telegram do rządów państw uczestniczących w I wojnie światowej oraz państw neutralnych i zawiadomił ich o powstaniu niepodległego państwa polskiego.

Wybory do sejmu ustawodawczego

Dwa dni później powołał rząd Rzeczypospolitej Polskiej, którego premierem został Jędrzej Moraczewski. Następnie, 22 listopada Józef Piłsudski i Jędrzej Moraczewski wydali dekret o ustanowieniu najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, w wyniku którego Piłsudski został tymczasowym Naczelnikiem Państwa, powoływał rząd i wyższych urzędników oraz zatwierdzał dekrety wydawane przez rząd. Już 16 stycznia 1919 r. rząd Moraczewskiego podał się do dymisji, a na czele nowego gabinetu stanął Ignacy Paderewski i 10 dni później odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego.

Reklama

Początkowo głosowali tylko mieszkańcy części Królestwa Polskiego, miesiąc później Suwalszczyzny, w czerwcu Wielkopolski, a w lipcu Białostocczyzny. Zdecydowane zwycięstwo w wyborach odniósł Związek Ludowo-Narodowy, dalsze miejsca zajęły partie ludowe PSL „Wyzwolenie” i PSL „Piast” oraz PPS, następnie ugrupowania centrowe i mniejszości narodowe – Żydzi i Niemcy.

Mała konstytucja

Głównym celem nowego Sejmu było uchwalenie konstytucji, dlatego 20 lutego 1919 r. wprowadzono tzw. małą konstytucję, na mocy której najwyższym przedstawicielem RP był Naczelnik Państwa, którym pozostał Józef Piłsudski. Budowę państwa polskiego rozpoczynano od podstaw, dlatego decyzje prawne pierwszych władz musiały dotyczyć nawet podstawowych dziedzin życia społecznego. Zaczęto odbudowywać i ujednolicić polski naród, prawodawstwo, polską kulturę, kościół, gospodarkę, rolnictwo, wsie i miasta.

źródło: wikipedia.org

autor: KZ | 07.11.2023 | 07:36

tagi: Kultura, Historia